НҰР-СҰЛТАН, 2021 жылдың 3 наурыз (ҚазАқпарат) – Қырғызстан Президентінің елімізге жасаған мемлекеттік сапарының соңында Қасым-Жомарт Тоқаев пен Садыр Жапаров «Астана» халықаралық қаржы орталығын аралап көрді, деп хабарлайды ҚазАқпарат Ақорданың ресми сайтына сілтеме жасап.
Мемлекет басшылары АХҚО-ның Халықаралық соты және Арбитраж орталығының, Қаржылық қызмет көрсету жұмысын реттеу жөніндегі комитеттің, Ислам қаржысы мен бизнесі жөніндегі хабтың, Жасыл қаржылар орталығының жұмысымен танысты.
Сонымен қатар екі ел президенттеріне Экспат орталығының, АХҚО биржасының, Үздіксіз кәсіби даму бюросы мен Қаржы технологиясы хабының қызметтері туралы мәлімет берілді.
Қасым-Жомарт Тоқаев пен Садыр Жапаровқа Қаржы орталығының бірқатар әзірлемелері, атап айтқанда, e-Justice электронды сот төрелігінің жүйесі мен TABYS мобильді қосымшасы таныстырылды.
Іс-шара соңында «Астана» халықаралық қаржы орталығының басқарушысы Қайрат Келімбетов келешекте АХҚО-ның филиалын Бішкекте, ал Қырғызстанның Инвестиция тарту жөніндегі агенттігінің өкілдігін Қаржы орталығында ашуды ұсынды.
НҰР-СҰЛТАН, 2021 жылдың 2 наурыз (ҚазАқпарат) – Ақорда резиденциясында Қырғыз Президенті Садыр Жапаровты салтанатты қарсы алу рәсімі өтті, деп хабарлайды Ақорданың баспасөз қызметі.
Екі елдің мемлекеттік әнұрандары орындалғаннан кейін Құрмет қарауылы ротасының бастығы Қазақстан мен Қырғызстан президенттеріне рапорт берді. Мемлекет басшылары Құрмет қарауылының алдынан өтіп, шағын құрамда келіссөздер жүргізу үшін резиденцияның «Шығыс залына» барды.
Қасым-Жомарт Тоқаев Садыр Жапаровтың президент ретінде алғашқы мемлекеттік сапарын Қазақстаннан бастағанының маңызы зор екенін атап өтті.
– Бұл Қазақстанға деген үлкен құрмет. Сапарыңыздың рөлі, мағынасы айырықша деп айтуға болады. Себебі бұл сапар екі еліміздің арасындағы қарым-қатынастарға үлкен серпін береді. Шын мәнінде сапарыңыздың бағдарламасы ауқымды. Сондықтан біз бүгін ең өзекті мәселелер бойынша пікір алмасамыз. Құдай қаласа, екі халықтың мүддесіне сай тиісті келісімдерге қол жеткіземіз деп ойлаймын, – деді Мемлекет басшысы.
Қасым-Жомарт Тоқаев қазақ-қырғыз байланыстары арасында дәстүрлі достықтың бар екеніне, сондай-ақ, Қырғызстан – еліміз үшін тек одақтас мемлекет қана емес, бауырлас мемлекет екенін жеткізді.
– Бұл дәстүрді жоғары бағалаймыз. Алдымызда тұрған міндетіміз осы дәстүрді жалғастыру, нығайту. Сондықтан бүгінгі келіссөздердің маңызы зор, – деді Мемлекет басшысы.
Өз кезегінде, Қырғызстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа Қазақстанға мемлекеттік сапармен шақырғанына ризашылығын білдірді. Садыр Жапаров екі ел арасындағы қарым-қатынастардың терең екенін сипаттай отырып, қазақтың белгілі ақыны Жұбан Молдағалиевтің сөздерін еске алды.
– Мен қазақпын, қырғыз ол – туысқаным, Бірге тартқан тарланның құйысқанмын. Анамыз да қара көз бір қыз, бәлки, Бөліп берген егізге уыс нанын, – деп қазақ ақынының поэмасынан үзінді келтірді, Қырғыз Президенті.
Садыр Жапаров Қазақстан мен Қырғызстан арасында ынтымақ пен бауырластық орнап, ешқашан шешілмейтін мәселелер болмауы керек екенін айтты.
Садыр Жапаров Қасым-Жомарт Тоқаевты өзіне ыңғайлы уақытта Қырғызстанға сапармен келуге шақырды.
Кездесу барысында Қазақстан мен Қырғызстан президенттері екіжақты стратегиялық серіктестіктің ауқымды мәселелері, атап айтқанда, саяси, сауда-экономикалық, инвестициялық, көлік-логистикалық, су-энергетикалық, коронавирус індетіне қарсы бірлескен шаралар, мәдени-гуманитарлық бағыттар, сондай-ақ, Еуразиялық интеграция және көпжақты құрылымдар аясындағы байланыстарды талқылады.
НҰР-СҰЛТАН, 2021 жылдың 2 наурыз (ҚазАқпарат) – 1992 жылдың 2 наурызы Қазақстан тәуелсіздігін дүниежүзілік қоғамдастық мойындаған ел тарихындағы маңызды оқиғаға толы күн. 29 жыл бұрын Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымына 168-ші мүше-мемлекет атанды, деп хабарлайды ҚР СІМ баспасөз қызметі.
1945 жылы құрылған БҰҰ 76 жыл өтсе де бүгінде баламасыз әмбебап жаһандық ұйым болып қала береді және бүкіл адамзаттың мүддесі мен қажеттілігіне аянбай қызмет етіп келеді.
Тәуелсіздік алған кезден бері Қазақстан БҰҰ-мен табысты екіжақты әріптестік орнатып, Ұйым Жарғысының мақсаттары мен қағидаттарын толық ұстанатынын көрсетті. БҰҰ-мен тиімді ынтымақтастықтың қалыптасуына жоғары деңгейдегі көптеген байланыстар ықпал етті. 1992 жылдан бері Қазақстан Республикасының Президенті Ұйымның Нью-Йорктегі штаб-пәтеріне 11 рет барып, Бас Ассамблеяның жоғары деңгейдегі жалпысаяси дебаттарында 9 рет сөз сөйледі. БҰҰ Бас хатшылары Кофи Аннан, Пан Ги Мун және Антониу Гуттериш елімізге бірнеше рет ресми сапармен келді. ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2011-2013 жылдары БҰҰ Бас хатшысының орынбасары – БҰҰ-ның Женевадағы бөлімшесінің Бас директоры қызметін атқарды.
Әр жылдары БҰҰ-ның мінберінен Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев пен Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жариялаған Қазақстанның негізгі халықаралық бастамаларының қатарына Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесті шақыру, БҰҰ-ның Орталық Азия экономикасы үшін арнайы бағдарламасын құру, 29 тамызды Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні деп жариялау, Биологиялық қауіпсіздік жөніндегі халықаралық агенттікті құру және т.б жатады.
Ұйымдағы мүшелігіміздің шарықтау шегі – Қазақстанның 2017-2018 жылдар аралығында Орталық Азияда бірінші болып БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесіне сайлануы болды. Бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін негізгі органға мүше болу Қазақстанның халықаралық қауымдастықтағы белсенді және жауапты серіктес ретіндегі беделін нығайтуға мүмкіндік берді.
Қазақстанның БҰҰ-мен екіжақты қарым-қатынасы тек әлемдік және аймақтық деңгеймен ғана шектелмей, елімізде де қарқынды дамып келеді. ҚР Үкіметінің БҰҰ-мен ынтымақтастығы 2021-2025 жылдарға арналған тұрақты даму жөніндегі ынтымақтастықтың Негіздемелік бағдарламасы шеңберінде жүзеге асады. Ол үш бағыттағы жұмысты қамтиды: адами даму және тең қатысу; тиімді институттар, адам құқықтары және гендерлік теңдік; тұрақты қоршаған орта және инклюзивті экономикалық даму.
Қазіргі уақытта Қазақстанда Ұйым жүйесінің 23 құрылымы жұмыс істейді.
2019 жылдың 1 мамырында ҚР Президентінің қатысуымен Алматыда БҰҰ жүйесінің 16 ұйымы орналасқан халықаралық ұйымдардың жаңа ғимараты ашылды.
БІШКЕК, 2021 жылдың 1 наурыз (ҚазАқпарат) – 2-3 наурызда Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаровтың тұңғыш рет Қазақстанға мемлекеттік сапары жоспарланып отыр.
Осы сапар қарсаңында Қырғыз басшысы «ҚазАқпарат» ХАА» АҚ Басқарма төрағасыАсқар Умаровқа эксклюзив сұхбат берген болатын. Сұхбаттың видео және мәтіндік нұсқасын агенттік оқырмандарының назарына ұсынамыз.
– Құрметті Президент мырза! Ең алдымен сұхбат алуға келісім бергеніңіз үшін зор алғысымызды білдіреміз. Биылғы қаңтар айында Қырғызстанда президенттік сайлау өтті. Сіз жеңіске жеттіңіз! Жеңісіңізбен шын жүректен құттықтаймыз!
– Рақмет!
– Осы сайлау Сіз үшін қалай болды? Сайлау науқаны несімен есіңізде қалды? Осыдан жарты жыл бұрын «Қырғыз елін басқарамын» деген ой болды ма, Сізде?
– Жақсы сұрақ екен. Жарты жыл емес, шынымды айтайын, бала кезімде осындай бір арманның жетегінде едім. Атам мен әжем үнемі КОКП съезін теледидардан қарап отыратын. Жақын бір туысымыз ол кезде Жоғарғы Кеңеске депутат еді. КПСС съезі болған сайын «Мәскеуге съезге барамын» деп кететін. Содан атам мен әжем теледидар көрсе, 4-5 сынып оқитын кезім болса керек, мен де қызығып қарайтынмын. Ол уақытта – Брежнев. Брежнев сөйлеп жатса «мен де Брежневтей боламын» дейтінмін, осындай бір ішкі арманым болды. Тағдыр екен, 2005 жылы, осыдан 16 жыл бұрын бұрын Парламентке депутат болып сайландым. Сол күннен бастап жемқорлықпен күресіп келемін. Өздеріңіз де білесіз, бізде жемқорлық 30 жылдан бері бүгінгі күнге дейін күш алып кеткен. Сондықтан еліміз осы жолы да төңкеріс жасады. Бұл сол шенеуніктердің жемқорлыққа малынып кеткенінің салдары еді. Одан кейінгі мәселе бізде кедейлер мен байлардың арасы тым алшақтап кетті. Соның кесірінен, себебінен революция болды, бізде. 2012 жылы бірінші рет қамауға алындым. 9 ай қамауда жаттым. Бірақ сотта ақталып, таза адам болып шықтым. Соған қарамастан қуғын-сүргін жалғаса берді. Соның кесірінен шет елге шығып кеттім. Қазақстанда, Ресейде, Еуропада жүрдім. 2017 жылы президенттік сайлауға қатысамын деп еліме қайта келген едім. Келген бойда Қазақстан мен Қырғызстанның шекарасынан ұстап алып, қайта қамап қойды. Сонымен 3,5 жыл өмірім түрмеде өтті. Өткен жылдың қазанында өздеріңіз білетіндей толқулар болып, халықтың жәрдемімен түрмеден босап шықтым. Шынымды айтайын, мен билікке келгеніме мен ешқандай да қуанған жоқпын.
Сіз «6 ай бұрын Президент боламын деп ойладыңыз ба?» деп сұрадыңыз ғой. Ойлап жүргенмін. Уақыты келгенде Президент боламын деген мақсатым болды. Бірақ, қашан екенін білмейтінмін. Былтырғы қазан айындағы толқулардың нәтижесінде сол биліктің тізгіні қолыма тиді. Бірақ, мен Президент болғаныма сүйінген емеспін. Ең алдымен елімде қан төкпей, бейбіт жолмен, мародерлікке жол бермей, кедейлер мен байларды қақтығыстырмай, қантөгіссіз тыныштық сақтап қалғаныма сүйінемін. Президент болғаныма емес, тыныштықты сақтап қалғаныма сүйінемін.
– Президент болып сайландыңыз. Жақында Ресей Федерациясына сапармен барып келдіңіз. Енді мемлекеттік сапармен Қазақстанға бара жатырсыз. Неге таңдауыңыз осы екі мемлекетке түсті және Қазақстанға қандай ұсыныспен бара жатырсыз?
– Президент болып сайланғаннан кейін Қасым-Жомарт Кемелұлы алғашқылардың бірі болып мені шақырды. Сонда сөз бердім. Орталық Азия мемлекеттері арасында ең алдымен Қазақстанға бара жатқанымның себебінің бірі де сол. Екінші, біз қазақ-қырғыз – бір туған, көршілес елміз. Бізді екі мемлекеттің көптеген мүдделері біріктіріп тұр. Сондықтан бір туған, бауырлас елге сапармен бара жатырмын. Бірінші сапарымның Ресейге болған себебі – бізде тез арада қол қою үшін дайын тұрған хаттамалар, келісімдер бар еді. Енді Құдай бұйыртса, 2-3 наурыз күндері Қазақстанға, сіздерге мемлекеттік сапармен қонаққа барайын деп отырмын. Одан кейін Өзбекстан мемлекетіне сапарым жоспарланған. Кейін Қытай мемлекетіне, Түркия мемлекетіне де жоспар бар. Біз барлық мемлекетпен байланысымызды өте жоғары деңгейге жеткізу үшін үлкен күш-әрекетімізді жұмсауымыз керек. Саясатымыз сол.
– Рас, біз бауырлас мемлекетпіз. Соңғы 25 жылда арамызда біраз құжатқа, келісімшартқа да қол қойылды. Біраз мәселе шешілді. Енді Қазақстанмен қарым-қатынаста сол сабақтастықты ұстанасыз ба?
– Біз қазақ-қырғыз бір туғанбыз. Егер қазақ пен қырғызды қатар қойып тұрып, қайсысы қазақ, қайсысы қырғыз деп сұрасаңыз, ешкім айыра алмайды, таңдай алмайды. Сіз бен мені қазір қатар қойып, танымайтын адамнан «қайсысы қазақ, қайсысы қырғыз» деп сұрасаңыз ажырата алмайды. Сондықтан бізде Қазақ мемлекетімен келіссөздерде, қандай да бір келісімдерге қол қоюда, не болмаса өз арамызда мәселелер туындап қалған жағдай болса да ешқандай дау-дамай болмауы керек. Өйткені, біз бауырлас халықпыз. Бір-екі күндік өмірмен жоспар құрмағанымыз дұрыс емес. Қазақстанға барғанда бірқатар келісімдерге, екі мемлекеттің арасында болып жатқан мәмілелерге қол қоямыз. Бірақ, бізде шешілмейтін бірде-бір мәселе болмауы керек.
– Сіз Қазақстан мен Қырғызстан арасында шешілген сұрақтар көп екенін айттыңыз. Ал шешілмеген сұрақтар бар ма?
– Шешілмеген сұрақтар жоқ. Майда-шүйде мәселелер болса өзара келіссөздер арқылы шешіп аламыз.
– Қазақстан мен Қырғызстан біраз халықаралық ұйымның мүшесі. Олардың ішінде екі ірі ұйым бар: Еуразиялық экономикалық одақ пен Шанхай ынтымақтастық ұйымы. Менің сұрағым осы екі ұйым ішінде Қазақстан мен Қырғызстанның көзқарастары қандай мәселеде ортақ?
– Жалпы ЕАЭО, ШЫҰ, ҰҚШҰ, ТМД ұйымдары арасында көптеген мәселелер баршылық. Бірақ, барлық мәселелерде қазақ пен қырғыздың мүддесі ортақ. Мәселелердің 90 пайызында екі елдің мүддесі ұқсас. Әрдайым Қырғыз пен Қазақ ортақ мүддемізді қорғаймыз, ұстанымыз да бір болады. Екі ел ЕАЭО, ШЫҰ-да бір-бірімізбен кеңесіп әрекет етіп келеміз. Бұл ісіміз алдағы уақытта да өз жалғасын таба бермекші.
– Тәуелсіздік алғаннан бері Орталық Азия интеграциясы туралы сарапшылар мен саясаттанушылар көп әңгіме айтады. Сіздің Орталық Азия интеграциясына көзқарасыңыз қандай?
– Орталық Азия интеграциясы 2000 жылдан бері сөз болып келе жатыр. Маған жеткен мәлімет бойынша Өзбекстан мен Түрікменстан жақын арада Орталық Азияның интеграциясына қатысты конференция өткізетін секілді. Біз конференцияны Бішкекте өткізуді ұсынбақшымыз. Жалпы Орталық Азия мемлекеттері бір-бірімен үнемі интеграциялық байланыста болуы, байланысып тұруы керек. Өңірде біздің мемлекеттер бір болмасақ, шашыранды ел болсақ оның салдары теріс жайттарға алып келуі мүмкін. Сондықтан Орталық Азия мемлекеттері барлық уақытта бір-бірімізбен жақын байланыс ұстанып, бірге болуымыз керек деп ойлаймын.
– 2005 жылдан бастап Қазақстаннан Қырғыстанға тау-кен, коммуникация сынды салаларға шамамен 1 млрд долларға жуық инвестиция құйды. Біздің кәсіпкерлер Қырғызстанда жұмыс істейді. Екі елдің арасында экономикалық қарым-қатынас бар. Қазақстан инвестициясы бойынша Сіздің саясатыңыз қандай?
-Билікке келгеннен кейін, біз барлық инвесторларды қорғауға ала бастадық. Енді сол қорғауды толыққанды жүзеге асырамыз. Біздің ел Президенттік басқару формасын таңдады, білесіздер. Соған орай жаңа Конституция қабылданады. Одан кейін жаңа заңдар жазылады, жаңа Парламент сайланады. Бүгінде Үкіметтің жанында Инвесторлар тарту және олардың мүдделерін қорғау жөніндегі агенттік бар. Қазір бұл агенттік Үкіметке қарайды. Ал жаңа Ата заң қабылданғаннан кейін бұл агенттіктің деңгейін көтеріп, оны Президентке тікелей бағынатын ұлттық агенттікке айналдырамыз. Барлық инвесторлар сол агенттікпен тікелей жұмыс істейді. Егер қандай да бір органдардан инвесторларға қысым жасалған болса, онда агенттік инвесторлардың мүддесін қорғайды. Бұл менің жеке құзыретімде болады. Инвесторлар мемлекетпен 20-30 жылға келісім жасайды. Ертең не арғы күні билік алмасып кетсе де инвесторлар жұмысына кепілдік болуы керек. Өйткені, мемлекет өзінің ұстанымынан таймауы тиіс. Инвесторлармен ұзақмерзімді келісімшарт жасасқаннан кейін, олардың сол мерзімі аяқталғанға дейінгі мүддесін мемлекет қорғауы керек. Бүгінде Таласта, Ала-Бұқа шатқалында, жалпы Қырғызстан аумағында қазақ инвесторлары жұмыс істеп жатыр. Жасырын емес, бұған дейін инвесторларды қинау, мүліктерін алып қою, қандай да бір іс қозғау сынды жайттар болған. Енді осындай келеңсіздіктер болмауы үшін осындай ұлттық агенттік құруды ниет етіп отырмын. Алдағы уақытта қазақ инвесторларын ғана емес, барлық дүниежүзінен келген инвесторларды Президенттің өзі ұлттық агенттік арқылы қорғауға алады.
-Трансшекаралық өзендер тақырыбына көшсек, бұған қатысты Сіздің көзқарасыңыз қандай? Ондай проблеманы шешудің қандай жолы бар?
– Қазір дүние жүзінде су тапшылығы орын алып отыр. Бізде де проблема жоқ емес. Айта кетерлігі, біздегі Тоқтағұл су қоймасындағы жағдай осылай кете берсе, онда ендігі жылы катастрофаға алып келетіндей ахуалға айналатыны да шындық. Сондықтан да, біз қазір Қазақстан мен Өзбекстаннан электр энергиясын импорттауды қарастырамыз. Қазақстан Республикасы 900млн-1 млрдқа жуық Квт электр энергиясын бізге импорттауға дайын екенін айтты. Өзбекстанмен де келіссөздер жүріп жатыр. Бұның себебі айтайын, егер біз қазір сіздерден электр энергиясын алмасақ, онда бізге жиналған суды жіберіп, сол арқылы өз елімізді электрмен қамтамасыз етуге тура келеді. Сол су жіберудің кесірінен вегетациялық кезеңде өзбекке де, қазаққа да, ешкімге де су жетпей қалады. Өйткені, Тоқтағұл су қоймасында су азайып кетеді. Яғни, біз өзіміз электр өндіруге кіріссек, оның соңы осылайша болуы мүмкін. Сондықтан да, Қазақстан мен Өзбекстаннан энергияны импорттауға тиіспіз. Бұл бәрімізге де оңтайлы. Соның нәтижесінде көршілес мемлекеттер арасындағы міндеттемелерімізді вегетациялық кезеңде атқарамыз деп үміттенеміз.
– Ал трансшекаралық логистика бойынша Қырғызстанның бөлек саясаты бар ма?
– Қырғызстан батыс пен шығысты біріктіріп тұрған Ұлы жібек жолының дәл ортасында тұр. Сондықтан қандай да бір трансқатынастық байланыстар болса онда біз әрдайым барлық өлкені біріктіріп тұрған аймаққа айналымыз деген үмітім бар. Бұл бағыттағы біздің ұлттық жоспарымыз – Қытай-Қырғызстан-Өзбекстан темір жолы. Біздің түстік аймақпен өтеді. Бұл өзі Орталық Азияны өзара, ал Азия аймағын Еуропамен байланыстыратын темір жол болады. Сол темір жолды салсақ Ұлы жібек жолын одан ары өркендетуді жолға қоя аламыз деп сенеміз. Бұл мемлекетіміздің сыртқы басымдығы.
– 2 наурызда сапарыңыз барысында Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен не жайында сөйлесесіз? Шет жағасын ашып бере аласыз ба?
– Бұл бірінші Қазақстанға Президент ретінде жасайтын алғашқы сапар болғандықтан бауырластық байланысты қуаттау үшін, ресми шақыртумен мемлекеттік сапарға бара жатырмын. Қазақ пен қырғыздың арасында шешілмейтін мәселе болмайтындығын тағы да қайталап айтқым келеді. Барлығы келіссөздер жолымен шешіледі. Әлбетте, келісімдерге қол қоямыз. Қазақ мемлекетінің де, Қырғыз мемлекетінің де мүддесіне сай келетін келісімдерді рәсімдейміз. Ондай мәселе көп. Оның бәрін айтып отырмайын.
– Қырғыз бұқаралық ақпарат құралдары, сайттарын, Фейсбукті қарап, оқып отырамыз. Сізді қазір қатал басшы деп есептейді. Мұндай имидждің қалыптасуы немен байланысты болды?
– Бәлкім сырттай қарағанда қатал көрінетін шығармын, бірақ өзім жұмсақ адаммын. Бізде қазір заң барлық жерде жұмыс істейді. Мен барлығына – министрлерге, Премьер-Министрге, күштік құрылымдарға, барлығына тек заң аясында әрекет етіңдер деп айтамын. Жемқор болса, қылмыс жасаса іс басындағы болсын, бұрынғы басшы болсын жазасын алсын деймін. Егер жала жауып қамап қойған болсаң, онда өзің жазаға тартыласың деп айтамын. Сондықтан қазір бізде заң, жүйе жұмыс істей бастады. Қатал басшы деген ойыңыздың түп төркінін түсініп тұрмын. Премьер-Министрлер, министрлер, басшылар және басқа да үлкен шенеуніктер қамалып жатыр. Соны меңзеп сауал қойып отырғаныңызды түсінемін. Бізде 30 жылдан бері жемқорлықтың тамыры тереңге кеткен. Қырғызстан бойынша 300 адам мен олардың отбасы әбден байып, ал қалғаны әдбен кедейленген. Соның салдарынан бізде үшінші рет революция болды. Бұл бірінші себебі. Екінші себебі – таза емес, әділетсіз сайлаулардан шығып отыр. Сондықтан біз бұған дейінгі президенттердің қателігін қайталамай таза сайлау өткізейік деп әділ сайлау жасадық. Жақында жергілікті сайлаулар да болады, референдум өтеді. Оны да таза өткіземіз. Одан кейін күзде Парламенттік сайлау болады. Біздің заңдар да толыққанды жұмыс істеуі тиіс. Заң президенттен бастап қолына кетпен ұстаған диқанға дейін – барлығына бірдей болуы қажет. Қазір біз сол заңдылықты, әділеттілікті орнатып жатырмыз. Әрине, мұның барлығын бір жылдың ішінде жіпке тізгендей қылып, кемшіліксіз алып кете алмаймыз. Өйткені, бұны түзеу үшін 2-3 жылдай уақыт керек. Әлбетте кемшіліктер бар. Ондай болмай қоймайды да. «Ештеңе істемеген адам ғана қателеспейді» дейді ғой. Онша-мұнша кемшілік болары сөзсіз. Бірақ, біз оны бірден түзетуге барлық күш-жігерімізді жұмсаймыз.
– Сыртқы саясат жайында сөз қозғасақ. Енді Қырғызстанның сыртқы саясаты қандай болмақ?
– Біз бірінші кезекте көршілес мемлекеттермен бауырластық байланыстарын жалғастырамыз. Бұл ретте қырғыз бен қазақта: «алыстағы ағайыннан жақындағы көрші артық» деген жақсы сөз бар. Сол жақын көршілермен бірінші кезекте жақсы байланысымызды дамытуға тиіспіз. Ал қалған мемлекеттермен, мәселен Ресеймен одақтас, стратегиялық серіктеспіз. Олармен де жақын байланыста боламыз. Еуропа, Америка, жалпы барлық мемлекетпен біз теңдей дәрежені ұстана отырып, екі тараптың мүдделерін ескере отырып, қарым-қатынас жасайтын боламыз.
-Әрине, бос уақытыңыз жоқ екендігін жақсы түсінемін. Президенттік қызметке енді кірістіңіз. Дегенмен, Қырғыз Президенті бос уақытын қалай өткізеді екен?
– Дұрыс біліп отырсыз, қазір бос уақытым жоқ. Баспасөз хатшым мен кеңесшіме: «мені аямайсыңдар, бәрі тығыз, бос уақыт бермейсіңдер» деп ренішімді білдіріп жатамын. Бірақ, әзірше қолым қалт еткенде бассейнге барып жүрмін. Күн жылынғанда футбол мен үлкен теннис ойнаймын. Қазір бос уақытым аз.
– Қазақстан халқына қандай тілек айтар едіңіз?
– Қазақ халқына ынтымақ, жақсылық, тыныштық тілеймін! Әлбетте, мойындауымыз керек – қазақ халқы бүгінде бізге қарағанда бірнеше жыл алға кеткен мемлекет. Мұнан да алға ілгерілей бергенін тілеймін. Өйткені, сіздерде бәрі жақсы болса, Қырғызстанда да сондай болатындығы сөзсіз. Біз бауырлас халықпыз. Еш уақытта бір-бірімізді тастаған емеспіз. Оған тарих дәлел. Қазақтың басына күн түскенде қырғыз көмек көрсеткен, қырғыздың басына қиындық туғанда қазақтар жәрдем берген. Тарихтан мысалға алсақ, 30-шы жылдары ашаршылық болғанда, қазақ бауырластардың көпшілігі бізге ауып келді. Сонда бір кесе талқанымыз болса, соның жартысын қазаққа беріп, аштықтан сақтап қалғанбыз. Менің туған ауданымда оншақты қазақ ауылы бар. Барлығында қазақтар тұрады. Бірақ, 100 жылдан асып кетті ғой, содан бері бізбен бірге өмір сүріп, бір туғандай араласып келеміз. Осындай сәттерде, қиын мезгілде бір-біріне жәрдем берген, әрқашан бір-бірін қолдаған халықпыз. Сондықтан қазақ бауырларға тілерім – жақсылық, өсіп-өне берсін, ел-жұртында тыныштық болсын!
АЛМАТЫ, 2021 жылдың 1 наурыз (ҚазАқпарат) – Алматыда әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде мемлекет және қоғам қайраткері, техника ғылымдарының докторы, осы жоғары оқу орнында 1970-1986 жылдары аралығында 16 жыл ректор болған Өмірбек Жолдасбековтің 90 жылдық мерейтойына арналған іс шаралар басталды, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.
Университет ректоры Жансейіт Түймебаев бастаған жоғары оқу орнының басшылығы, ғылыми қоғам өкілдері, Өмірбек Жолдасбековтің отбасы мүшелері, кезінде бірге жұмыс істеген әріптестері, дос-жарандары, шәкірттері және студенттер академикті еске алып, рухына тағызым етіп ескерткішіне гүл шоғын қойды.
Осы жерге жиналған қауым алдында сөйлеген сөзінде Ж.Түймебаев университетте бүгінгі таңда жүзеге асырылып жатқан түрлі жобалардың кезінде Ө. Жолдасбеков бастап кеткен игі істердің заңды жалғасы екендігін атап өтті.
«Өмірбек Жолдасбеков ғылым мен қоғамдық жұмыстарды қатар алып жүрген көрнекті тұлға болған. Ол Қазақ ұлттық университеті қалашығының негізін қалап, оны әлемдік деңгейге көтеріп кетті. Ол кісінің ғылыми мектебі қазіргі таңда да жемісті еңбек етіп келеді. Ал өмір жолы, сіңірген еңбектері бүгінгі ұрпаққа қашанда үлгі», -деді университет ректоры.
Сонымен қатар, мерейтой аясында Ө.А. Жолдасбеков атындағы стипендияларды тапсыру рәсімі, математика және механика бойынша зерттеу жобаларының халықаралық байқауы өтеді.
Қоғам және мемлекет қайраткері, ғалым, техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ғылым академиясының академигі, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері, С.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) Құрметті профессоры, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Өмірбек Арысланұлы Жолдасбеков 1931 жылы 1 наурызда Түркістан облысы, Сайрам ауданы, Қызылсу ауылында дүниеге келді.
1954 М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетін бітірген.
1954-1958 жылдары – Қазақ химия-технология институтының оқытушысы, аға оқытушысы, механика факультетінің деканы. 1958-1962 жылдары – Мәскеу тоқыма институтының аспиранты, ассистенті. 1962-1970 жылдары – Қазақ политехника институтының (қазіргі Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті) аға оқытушысы, доценті, кафедра меңгерушісі, деканы, проректоры.
1970-1986 жылдары – Қазақ мемлекеттік университетінің (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) ректоры. Қазақ мемлекеттік университеті қалашығының салынуына ұйытқы болып, көптеген жаңа кафедралардың ашылуына басшылық жасады. 1986-1988 жылдары – Қазақ мемлекеттік университетінің қолданбалы математика кафедрасының меңгерушісі. 1988-1994 жылдары – Қазақстан Ғылым Академиясының Механика және машинатану институты зертханасының меңгерушісі, директоры, құрметті директоры.
1994-1995 жылдары – Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты, Ғылым, блім және жаңа технологиялар жөніндегі комитетінің төрағасы. 1995-1996 жылдары – Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты. 1996 жылдан өмірінің соңына дейін Парламент Мәжілісінің депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму жөніндегі комитетінің төрағасы қызметтерін атқарған.
Ол 1991 жылы Халықаралық инженерлік академияның вице-президенті, 1993 жылы Ислам елдері инженерлік академиясының вице-президенті, 1997 жылы Америка инженер-механиктер қоғамының мүшесі болып сайланған. Қазақстан Республикасы Инженерлік академиясының негізін қалап, оның тұңғыш президенті болды.
1970 жылы Өмірбек Арысланұлы 39 жасында С. М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің ректоры болып тағайындалды. Ол басқарған жылдары оқу орны КСРО-да үздіктер қатарына қосылып, ЖОО әлемдік қауымдастығына танылды. Ғалым бар ғұмырын машина мен механизмдердің ғылыми теориясын зерттеуге арнады. Нәтижесінде өндірістің әртүрлі салаларында пайдаланылатын тиімділігі жоғары жаңа көтергіш және тиеу құрылғылары мен роботтар пайда болды.
Ө.Жолдасбеков 30 оқулық пен оқу құралдарын, 400-ден аса ғылыми жұмыс пен 8 монография жазған.120 авторлық куәләндыру мен шетелдік патенттердің авторы. Сонымен қатар, академик ғалымдардың арасында алғашқылардың бірі болып ғылыми терминологияны қазақ тіліне аударды.
НҰР-СҰЛТАН, 2021 жылдың 1 наурыз (ҚазАқпарат) – Қазақстан халқы бүгін Алғыс айту күнін атап өтеді, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.
Алғыс айту күні – бейбітшілік пен достыққа, тыныштық пен ынтымаққа үндейтін мереке. Бұл кеңқұшақ құрмет – еліміздегі түрлі ұлт өкілдерінің арасындағы адамгершілік қарым-қатынастың өнегелі өлшеміне айналды. Алғыс айту күні халқымыз үшін айтулы ізгі дәстүрге айналды.
Қазақстан халқы бүгін тарихында алтыншы рет Алғыс айту күнін атап өтеді.
2016 жылдың 14 қаңтарында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Жарлыққа қол қойып, оған сәйкес, 1 наурыз – елімізде Алғыс айту күні деп жарияланды.
Айта кетерлігі, дәл осы 1 наурыз күні елімізде Қазақстан халқы Ассамблеясы құрылған болатын.
Н. Назарбаев 2015 жылдың 22 сәуірінде Ассамблеяның XXII сессиясында Алғыс айту күнін белгілеуге не түрткі болғанын тарихпен байланыстыра отырып айтып берген еді. Тұңғыш Президент сталиндік режім кезінде Қазақстанға көптеген халықтар жер аударылғанын – 800 мыңға жуық неміс, 102 мың поляк, 550 мың Солтүстік Кавказ халқының өкілдері, 18,5 мың Қиыр Шығыстағы корей отбасылары көшіп келуге мәжбүр болғанын еске салған болатын.
Тағдырдың тәлкегімен елімізге қоныс аударған түрлі этнос өкілдерін қазақ халқы құшақ жая қарсы алып, ауыртпалық атаулыны бірге көтерді. Бұл күн – қиын-қыстау кезеңдерде қуаныш-қайғыны бөлісіп, пана бола білген қазақ халқына өзге ұлт өкілдерінің алғыс айтатын күні.
АНКАРА, 2021 жылғы 22 ақпан (ҚазАқпарат) – Халықаралық Түркі академиясы Анкарада ашылған «Түркі әлемі: Тоныкөк саябағы» аумағына Білге Тоныкөк жазба ескерткішінің көшірмесін орнатты, деп хабарлайды ҚазАқпарат egemen.kz сайтына сілтеме жасап.
Тарихи маңызы зор ескерткіштің ресми ашылу салтанатына Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісінің төрағасы Мұстафа Шентоп және Парламент Мәжілісінің депутаттары, Анкара қаласының губернаторы, халықаралық ұйымдардың басшылары, елшілер, қоғам қайраткерлері мен ғалымдар қатысты.
Түркия астанасының орталық ауданында орналасқан саябақ аумағына Моңғолиядағы Орхон өзенінің бойындағы VIII ғасырға жататын Тоныкөк жазба ескерткішінің Халықаралық Түркі академиясы әзірлеген дәлме-дәл көшірмесі қойылды.
Ескерткіштің ашылу салтанатында сөз сөйлеген Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісінің төрағасы Мұстафа Шентоп Тоныкөк ескерткішінің ашылуы Түркия мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастықты тереңдететініне сенім білдірді.
«Халықаралық Түркі академиясы мен Алтындағ муниципалитеті Тоныкөк ескерткішінің 1300 жылдық мерейтойын ерекше атап өтіп отыр. Ғалымдарымыз осынау тарихи мұраны түсінуге зор үлес қосқанын жоғары бағалаймын. Ұлтымыздың ежелгі тарихы мен атажұртымыз арасындағы сабақтастықты нығайтуға ескерткіш зор үлес қосады деп үміттенемін. Тарихымыз бен мәдениетімізге құрмет ретінде Түркияның орталығында Тоныкөк ескерткішінің орналасуы ұлттық мұратымыздың жүзеге асқанының көрінісі. Былтыр басталған бағдарламамызды биыл да жалғастыра береміз.
Былтыр Түркия Тоныкөк ескерткішінің 1300 жылдығын ЮНЕСКО аясында тойлауға өтініш берген болатын. ЮНЕСКО да бұл ұсынысымызды қабылдады. Осыған байланысты мерекелік шаралар бағдарламасы бекітілді. Орталық саябақта ашылып отырған ескерткіш VIII ғасырда Азиядағы Орхон өзенінің аңғарында орнатылған Білге Тоныкөк жазуының дәлме-дәл көшірмесі. Осынау іс-шараның басы-қасында жүріп, елімізге осынау мәдениеттің бір бөлігін жеткізгендерге үлкен алғыс айтамын», деді М.Шентоп.
Осылайша, Халықаралық Түркі академиясы мен Алтындағ ауданының мэриясы «Түрік тілі жылына» және ЮНЕСКО аясында атап өтілген Тоныкөк ескерткішінің 1300 жылдық мерейтойына арналған маңызды шараға ұйытқы болды.
Алтындағ ауданының мэрі Асым Балжы өз сөзінде түркі әлемінің мәдениетіне үлес қосқанын өзіне абырой санайтынын жеткізді. Сондай-ақ ЮНЕСКО 2020 жылды «Білге Тоныкөк жылы» деп жариялағанын еске салып өтті.
«Пандемияға байланысты бірқатар жоспарымыз жүзеге асқан жоқ. Алайда Тоныкөкке құрметіміз аяқталмақ емес. Халықаралық Түркі академиясымен бірге үлкен жұмыс атқардық. Бұл жобаға Алтындағ ауданының үлес қосқаны біз үшін үлкен абырой», деп ағынан жарылды.
Ескерткіштің салтанатты ашылу рәсіміне қатысып, сөз сөйлеген Түркі академиясының президенті Дархан Қыдырәлі іс-шараның маңызына тоқталды. Оның айтуынша, Тоныкөк ескерткішінің Анкарада ашылуы түркі әлемінің руханиятын нығайтуға қосылған салмақты үлес болмақ.
«Өткен жыл Тоныкөк ескерткішінің 1300 жылдық мерейтойына орай Түркі әлемінің ортақ ұйымы Халықаралық түркі академиясының бастамасымен «Білге Тоныкөк жылы» деп жарияланған болатын. Тоныкөк жылы аясында ЮНЕСКО-мен бірлесе отырып ұйымдастырған көптеген іс-шара енді. Осы баянды бастама «Түркі әлемі: Тоныкөк саябағының» ашылуымен мағыналы жалғасын тапты деуге болады. Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласында біздің тарихымыз ұлы тұлғалар арқылы өрілетінін айтқан болатын. Сондай тұлғаның бірі Білге Тоныкөк бабамыздың ескерткіші ел Тәуелсіздігінің 30 жылдығы қарсаңында Анкарада орнауының да өзіндік мән-мағынасы зор деп есептеймін.
«Күндіз отырмадым,
Түнде ұйықтамадым,
Қара терімді ағыздым,
Қызыл қанымды жүгірттім Түрік халқы үшін» деп жазған Білге Тоныкөк біздің тілімізді өткеннен болашаққа жеткізу үшін мәңгілік ел идеясын мәңгі тастарға қашап қалдырған. Осы мәңгілік мұрамызға құрмет білдіріп, оның дәлме-дәл көшірмесін Анкара қаласында орнатуға қолдау көрсеткен баршаға алғыс білдіремін», деп атап өтті Д.Қыдырәлі.
ТҮРКІСТАН, 2021 жылғы 19 ақпан (ҚазАқпарат) – Түркістан облысында Түркітілдес Мемлекеттер басшыларының саммитіне дайындық басталды. Бұл туралы өңір әкімі Өмірзақ Шөкеев халық алдында берген есебінде айтты, деп хабарлайды ҚазАқпарат.
«Халқымыз үшін елеулі оқиға орын алғалы тұр. Елбасының тапсырмасына сәйкес, наурыз айында Түркістан қаласында өтетін Түркітілдес Мемлекеттер басшыларының саммитіне дайындық жұмыстары басталды. Бұл шара – күллі Түркі халқының рухани-мәдени орталығы – Түркістан қаласының туризмін жаңа бағытта дамытуға, туристердің көптеп келуіне ықпал етеді. Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Әрбір халық, әрбір тәуелсіз мемлекет өзінің рухани орталығын нақтылап алуы керек. Қазақстанның рухани орталығы – Түркістан. Ол – Қазақ елінің рухани жүрегі. Баршаңызды облысымыз бен Түркістан қаласын қайта түлетіп, дамуы үшін өз үлестеріңізді қосуға шақырамын», – деді Өмірзақ Шөкеев.
АҚТӨБЕ, 2021 жылғы 12 ақпан (ҚазАқпарат) – Қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламасын іске асыру жөніндегі Ұлттық комиссияның отырысы мәні зор жобаларды ұсынды. Ақтөбе жерінде де түркі әлемінің фестивалін өткізу жоспарлаған. Бұл туралы С.Бәйішев атындағы Ақтөбе университетінің проректоры, «Рухани жаңғыру» орталығының директоры Мұхтар Миров айтты, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.
Қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламасын іске асырудың арнайы Жол картасы ұсынылды. Бұл ұсыныстың мән-мағынасына зер салған ақтөбелік ғалымдар да өз ойын айтып, өңірде атқарылып жатқан ауқымды істің негізгі бөлігіне тоқталды.
«Киелі Қазақстан» арнайы жобасы негізінде ұлттық туризмді дамыту дұрыс іс. Шын мәнінде Қазақстанның әр түкпірі киелі. 360 әулие мекен еткен Маңғыстау жерін мысалға алуға болады. Әр төбе, әр қыраты, әр сайында тарих бар. Ақтөбе өңірінде де киелі мекен көп. Киелі жерлерді зерттеу кезінде Сақтаған Бәйішев атындағы Ақтөбе университеті, «Рухани жаңғыру» институты арнайы жобаны бастады. «Ақтөбе облысының тарихи тұлғаларына тағзым» тақырыбында ғылыми экспедиция ұйымдастырылды. Мақсат – киелі жерлерге тәу етіп, ұлттық рухани сананы жаңғырту. Барлығы 24 тарихи тұлғаға жол картасы ұсынылды. Облыс әкімі, телеарна және С.Бәйішев атындағы Ақтөбе университеті қолдады. Індет кезінде жұмыс тоқтағанымен, мұның маңызы зор екенін түсіндік. Экспедиция кезінде зерттеу жүргізіліп, тың мәліметтер жиналады. Енді оны жастарға ұсыну, таныту маңызды. Осы арқылы ішкі туризм өз бетімен дамиды деп есептейміз»,- деді Мұхтар Миров.
С.Бәйішев атындағы Ақтөбе университетінің проректоры, «Рухани жаңғыру» орталығының директоры Ер Едіге батырды зерттеу, тың деректерді жинау, әлем ғалымдарының ой-пікірін бір арнаға тоғыстыру жұмысы өз нәтижесін бергенін айтты.
«Алтын Орданы 17 жыл билеген, елдің жадында «Ел қамын жеген ер еді» деген атаумен тарихта қалған Ер Едіге батырдың мәңгілік қоныс тапқан мекені Ақтөбе облысы, Байғанин ауданындағы Сағыз өзені бойындағы Едіге жалы төбесі. Осы бағытта біз арнайы зерттеу жұмысын жүргізіп жатырмыз. Едігетанушы ғалым, филология ғылымдарының докторы Жұманазар Асан көп зерттеді. Сол жер қоршалып, заңды түрде зерттеу үшін жалға алынды. Деректі фильм дайындалды. Тек Қазақстан емес, Түркия, Әзербайжан, Дағыстан, Иран, Пәкістан секілді бірнеше ел ғалымдары қатысқан халықаралық симпозиумда фильм көрсетіліп, философия ғылымдарының докторы, профессор Бекежан Ақанұлы Ер Едігенің өмірі мен ерлігі туралы ағылшын тілінде баяндама жасады. Өткен жылы Шоқан Уәлиханов зерттеуіндегі нұсқасы, Ер Едіге эпосы түрік тілінде жарыққа шықты», – деді ол. Мұхтар Мировтың айтуынша, биыл қыркүйек айында түркі әлемінің фестивалін Ақтөбе жерінде өткізу жоспарланған.
АЛМАТЫ. ҚазАқпарат – Алматы қалалық жасыл экономика басқармасы Аюсай шатқалындағы ағаштардың кесілуіне қатысты түсініктеме берді, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.
Жасыл экономика басқармасының мәліметіше, «Қазселденқорғау» мемлекеттік мекемесі Аюсай сағасынан төмен Үлкен Алматы өзенінде селден қорғайтын бөгет салып жатыр. Осыған байланысты жасыл желекті отаған. Алайда,басқарма ағаштарды кесуге рұқсат бермеген. «Әлеуметтік желілерде пайда болған 5000 ағаш кесілді деген ақпарат шындыққа жанаспайды. Басқарма қызметкерлері Ботаникалық бақтың дендрологтарымен бірге бірнеше рет кесілген ағаштардың санын және түрін анықтау үшін учаскеге барды. Мамандардың айтуынша, қысқы уақытта кесілген ағаштар мен бұталардың санын есептеп шығару қиын болды», – деп хабарлады басқармадағылар.
Аралық зерттеу нәтижелері бойынша, 32 мың шаршы метрді құрайтын аумақта ағаштар заңсыз кесілгені анықталды. Ботаникалық бақ ұсынған мәліметерге сәйкес, Аюсай шатқалында раушан гүлі, шырғанақ, бөріқарақат, қайың, терек, долана, алма, ақ тал кесілген.
«Жасыл желектерді күтіп-ұстау мен қорғаудың стандартты ережелерін бұзғаны үшін жауаптылар жиырма еселік көлемде өтемақы отырғызуы керек. Яғни, 23780 жасыл желек отырғызылуы тиіс. Айта кету керек, Үлкен Алматы өзені бассейніне, Аюсай шатқалына және Ақсай өзенінің бассейніне селден қорғайтын бөгеттер қажет. Бұл өте маңызды. Өйткені 300-ге жуық әлеуметтік және өндірістік нысандар, сондай-ақ 30 мың адам тұратын тұрғын үйге қауіп бар. Ақсай өзенінің бассейнінде селден қорғайтын бөгет жоқ «, – деп атап өтті жасыл экономика басқармасы. Алматы қалалық Төтенше жағдайлар департаментінің ақпараттарына сәйкес, бөгет елді мекендерді селден қорғайды.
Жасыл экономика басқармасы, тергеу жұмыстары жалғасатынын және аяқталғаннан кейін нәтижелер туралы толық ақпарат беретіндерін жеткізді.
